Ang akdang ito ay ang aking lahok at pakikiisa sa pakontes ni Sir Bino ng
Damuhan. ***
Ang susunod na inyong mababasa ay isang kathang-isip lang ano mang pagkakahawig sa pangalan, karakter, istorya, lugar at pangyayari sa maikling kwentong ito ay nagkataon lamang at hindi talaga sinadya.
Hawak ni Inay ang aking report card.
Tahimik na sinisipat ang mga grado ko sa school na namumutiktik sa pula. Pulos palakol. Paano ba naman eh, pulang pluma ang ginamit ng aking guro sa pagsusulat ng aking grado sa halos lahat ng subject. Pasalamat na lang ako sa subject na P.E. dahil kung wala ito diresto sitenta ang makikita mo sa aking Report Card.
Taong 1985. Tanda ko pa Grade 4 ako nito, sa edad kong dose dapat ay nasa First Year High School na ako. Pero dahil mas hilig ko ang maglakwatsa at magbulakbol kaysa mag-aral hindi ko matapos-tapos ang Elementarya.
Mabait si Nanay, sa kabila ng mga bagsak ko at dalawang beses na pag-ulit sa Grade 3 at 4 hindi ko siya nakitaan ng sobrang galit, hindi ko minsan narinig na minura niya ako o sinaktan. Sa halip nagbibigay lang siya sa akin ng pangaral.
"Alponso, mag-aral ka nang mabuti dahil wala kaming maipapamana sa'yo ng Tatay mo kundi edukasyon lang", iyan ang madalas kong marinig na linya galing sa kanya.
* * *
Ako si Alponso. Solong anak nina Aling Jenny at Mang Harry. Taga Sawata Maypajo, Kalookan. Batang Kankaloo, ika nga. Astig. BARAKO.
Ang aking ina ay simpleng maybahay lang. Palakaibigan, simple, tahimik. Hindi katulad ng ibang mga nanay na binibisyo ang tsimis sa tuwing magkukumpulan sa kanto.
At ang aking Ama ay isang potograper. Masipag, masikap. Hindi pa uso noon ang mga digital na KAMERA at bilang lang sa mga daliri sa kamay ang mga bahay ang mayroon nito. Kaya't hindi nawawalan ng trabaho ang aking ama. Apat o limang beses isang linggo ay lagi siyang pinatatawag ng mga kapitbahay, kakilala, kaibigan o kaya naman ay referral ng dati niyang sinerbisyuhan. Madalas siyang wala sa bahay sa panahon ng graduation, pasko, lalo't kung naiimbitahan sa kasalan o binyagan sa mga kalapit probinsya.
Manhid lang ako sa lahat ng mga pangaral ni Nanay. Lakwatsa at laro ang prayoridad ko sa halip na mag-aral. Tinapos ko ang elementarya ng labing-isang taon! Kung hindi pa sa pakiusap ng aking ina sa prinsipal ng Maypajo Elementary School na kababata pala niya, na pagradweytin ako sa Elementarya ay hindi pa ko makakatanggap ng diploma. Parang nanalo sa sweepstakes si Nanay sa pagkakagradweyt ko ng elementarya. Maraming pagkain. Parang isang malaking selebrasyon ng buhay ay naganap. Ngunit tulad nang inaasahan, wala si Tatay dahil may tanggap siyang trabaho na eksakto sa araw na iyon, graduation din.
* * *
Ayaw ko nang mag-aral. Wala akong interes na pag-aralan ang kung ano-anong aralin na sa tingin ko'y wala namang kinalaman sa aking kinabukasan. Wala akong pakialam sa kasaysayan ng Pilipinas, lalo ang kasaysayan ng ibang bansa. Ayokong magbasa ng libro na hindi ko naman naiintindihan. Ayokong sumagot ng mga katanungang hindi ko alam kung ano ang importansya nito sa akin. Ayokong magbasa, ayaw kong sumulat. Ayokong humawak ng pluma at mga kwaderno.
Ganunpaman, napilit pa rin ako ni Inay na makapag-aral ng High School. Mula sa Maypajo Elementary School ay napadpad ako sa mas astig na eskwelahan, Tondo High School. Wala pa man sa kalagitnaan ng school year ay ilang beses na akong napatawag sa Principal's office; ang pagiging bulakbol ko ng elementarya ay hindi nawala bagkus ay nadagdagan pa ang aking mga kalokohan, naging palaaway ako, napabarkada, natutong mag-yosi, sa murang edad ay marunong na rin akong uminom ng alak.
Ngunit sa kabila ng lahat ng ito ay hindi sinusukuan ang aking Ina; umaasa pa rin siya na isang umaga ay magbabago ako, na biglang magkakaroon ako ng interes sa pag-aaral, na ititigil ko ang barkada at bisyo, na maipagmamalaki niya ang tulad ko pagdating ng araw.
* * *
Sanay na kami na wala si Tatay sa bahay. Ngunit kakaiba ang gabing ito tila hindi dalawin ng antok si Nanay; paroo't parito ang kanyang paglakad na animo'y isang pusang aligaga. Malakas ang buhos ng ulan noon na sumasabay sa pag-aalala ng aking Nanay, hindi mawari kung iiyak, hindi dalawin ng antok.
Inabutan ko siya sa ganoong kalagayan, kahit lasing ako at galing sa inuman ay alam kong sobra ang pag-aalala ni Nanay.
Nakatulugan niya ang pagkabalisa at pag-aalala, nakayukod ang ulo sa mesa habang ako'y komportableng humihilik sa aking kama na ang amoy ay hindi nalalayo sa amoy ng kinulob na adobong baboy na maasim.
"Mareng Jenny! Mareng Jenny!" Hangos na sigaw ng aming kapitbahay na si Aling Lucy hawak ang isang PERYODIKO. Sa lakas ng sigaw nito ang mga nagtutulog-tulogan lang ang hindi magigising.
Halos sabay kaming lumabas ng bahay ni Nanay. Pumupungas.
"Mare! Hindi ba ang tunay na pangalan ni Pareng Harry ay Harold Rodigas?" nagmamadaling tanong ni Aling Lucy.
"Oo. Bakit?!?" Sagot ni Nanay.
"Basahin mo ito." Sabay abot sa peryodiko na may headline na: Aksidente sa South Superhighway - Dalawa katao patay.
Parang sinakluban ng langit at lupa si Nanay matapos niyang mabasa ang balita. Tumigil ngang umiyak ang langit ngunit ang aking ina naman ang siya ngayong tumatangis. Walang sinuman ang makakapagpakalma sa nararamdaman niya sa sandaling iyon, walang salita ang makakapagpatahan sa kanyang nangungulilang damdamin.
Awang-awa ako kay Nanay. Damang-dama kong parang unti-unting pinipilas ang kanyang puso. Napayakap siya sa akin. Humagulgol.
"Wala na ang tatay mo! Wala na!" Kasunod noon ang walang humpay niyang pagluha. Hindi ko na rin napigil ang aking sarili, hindi ko na napansin ang pagtulo ng luha sa aking mga pisngi. Simula ng magkamalay ako, sa pagkakatanda ko ngayon lang ako umiyak. Ngayon lang naantig ang aking damdamin. Ngayon lang nagpakita ng emosyon.
Unti-unti nang kumapal ang tao. Mga kapit-bahay, tsismoso, tsismosa, mga kumpare, kumpare, mga kaibigan. Nagbubulungan. Naaawa. Nakikiramay. Nakikidalamhati.
Sariwa pa ito sa aking isipan. Abril 12, 1990. Disi-siyete anyos ako nito nang pumanaw si Tatay. Galing siya noon sa isang kasalan sa Los Baños at siya ang kinuhang potograper ng isang dating kakilala. Dahil sa dilim at dulas ng kalsada ng gabing iyon ay bumaligtad ang kanilang sinasakyang owner-type jeep sa South Superhighway. Kasama niya sa sasakyan ang aking Ninong, si Mang Robert. Self-accident. Kaya lahat ng gastos sa pag-aasikaso sa bangkay ng aking ama ay mula sa kanilang inipon.
Mas nag-alala ako sa gastusin sa bahay kaysa sa kalagayan ng aking Ina. Mas inisip ko ang kakainin namin sa araw-araw kaysa sa kanyang kalusugan.
Halos naubos ang perang naipon nila ni Nanay para lang mairaos ang burol at libing ni Tatay. Kung bakit ba naman kasi, namatayan ka na nga eh ang mahal-mahal pa ng halaga ng putanginang kabaong na iyan! Mga puneraryang oportunista na pwedeng ihambing sa bwitreng nag-aabang ng kanilang bibiktimahin, daig pa ang AHAS at ulupong na handang tumuklaw kung mayroong pagkakataon.
* * *
Tuluyan ng nawala ang interes ko sa pag-aaral nang mailibing si Tatay. Hindi ko na tinapos ang second year at mas minabuti kong sumama sa barkada. Nairaraos ko ang buong maghapong kasama ang aking mga tropa; sina Milo (na medyo hawig ko raw ang hilatsa), Arnold, Walter at Paul kasama ang isa pa naming kaibigan kung tawagin ay Edong (pinaikling Red Horse). Parang walang katapusan ang aming kabataan. Ang bawat lagok ng serbesa sa aking lalamunan ay katumbas ng walang pagsidlang kasiyahan. Araw-araw. Paulit-paulit. Asahan mo na ang eksenang halos gumapang kami pauwi sa kalagitnaan ng gabi. Pasuray-suray. Walang pakundangan. Walang pakialam.
Walang pakialam sa mga taong nakakasalubong, walang pakialam sa sasabihin ng mga tao, walang pakialam kung saan man sumuka, walang pakialam kahit mahubaran na halos lumabas na pati ang kadiring dugyot na KUYUKOT; nawawalan ng modo sa labis na kalasingan, nawawala sa katinuan dulot ng sobrang pagkalango.
* * *
Ano pa ang aasahan ni Nanay sa tulad kong batugan?
Ano ang mapapala niya sa katulad kong walang inatupag kundi ang barkada?
Ang inaakala niyang aking pagbabago makalipas ang pagkalibing ni Tatay ay tila hindi na mangyayari bagkus lalo akong naging sugapa sa alak. Sa halip na muling mag-aral o maghanap ng mapapasukan lalo pang lumala ang bisyo ko. Hindi nga ako nagdodroga pero nakakadalawang kaha naman ako ng yosi sa bawat araw.
Apat na buwan lang makalipas ang pagkamatay ni Tatay, si Nanay naman ang malubhang nagkasakit. Unti-unting nanghihina ang kanyang katawan at ang sabi ng doktor, dahil daw ito sa labis na depresyon.
PUTA talaga! Imbes na ako dapat ang magkasakit dahil sa pang-aabuso ko sa aking katawan si Nanay ngayon ang nasa banig ng karamdaman. Imbes na ako dapat ang pinahihirapan ng langit si Nanay ngayon ang pinahihirapan ng sakit.
Iba't ibang MEDISINA ang nireseta ng doktor kay Nanay para daw sa mabilis niyang paggaling. Medyo malakas naman daw ang kanyang katawan kaya ang hinuha ng doktor ay sikolohikal lang ang sakit ni Nanay.
Para akong binuhusan ng malamig na tubig sa pagkakasakit ni Nanay, parang bigla akong nagising sa matagal na pagkakahimbing. Kakamatay lang ni Tatay ngunit heto ngayon si Nanay may pagnanais na sumunod kaagad.
Ayokong mawala si Nanay. Kahit na alam kong pasaway ako at sakit ng ulo niya hindi ko pa nais na mawala siya, hindi ngayon, hindi bukas.
"Magbabago na ko."
Iyan ang mga salitang nasambit ko sa harapan ni Nanay na nakatingin sa kawalan. Tulala. Balisa. Parang walang interes sa aking sinabi, parang walang narinig. Siguro'y hindi naniniwala. Siguro'y nagsawa na sa akin. Nagsawa na sa mga kabalastugan at kalokohan ko sa buhay. Ilang pagkakataon na nga ba ang sinayang ko lang? Ilang ulit ko na ba siyang binigo?
Ngunit paano ko uumpisahan ang pagbabago? Ano ang alam ko sa pagbabago? May pag-asa bang magbago ang isang tulad kong walang pinag-aralan, walang modo, basagulero, tomador, lasenggo at salot?
"Basta." Aniko.
Gagawin ko ang lahat para tumino ang aking buhay, gagawin ko ang lahat para humaba pa ang buhay ni Nanay, gagawin ko ang lahat para magkasama pa kami ng matagal. Kung kinakailangang pumadyak ako ng pedicab, magtinda ng taho sa umaga, SORBETES sa hapon at balut sa gabi ay gagawin ko para lamang may ipangtustos ako sa pagpapagamot ni Nanay, para tuluyan na siyang bumuti, para lumawig pa ang aming pagsasama. Gagawin kong araw ang gabi, gagawin kong gabi ang araw.
Gagawin ko ang lahat para lang sa kanya.
* * *
"Siya ho! Siya ho! Siya ho talaga!" sabay turo sa akin ng isang mama na may pagkamakutim ang balat. May kasama siyang dalawang pulis. Sa hindi ko alam na dahilan ay agad akong pinosasan at inaresto.
"Sa presinto ka na magpaliwanag, bata!" sabi ng isang matabang pulis habang bitbit ako sa tagiliran.
Sa presinto, napag-alaman kong naakusahan ako ng pagholdap at pagpatay sa isang estudyante. Kahit anong pagpapaliwanag at pangangatwiran ko'y tila walang bisa at 'di naririnig. Mas pinaniwalaan ang salaysay ng isa raw saksi sa krimen kaysa sa salaysay ko. Kunsabagay, sino ba naman ako para paniwalaan? Isang salot at sagabal ng lipunan.
Tadhana nga naman. Kung kailan mo gustong magbago at magpakatino doon pa darating ang isang biro na hindi nakakatuwa. Wala akong magawa. Taingang-kawali sila sa lahat ng pagtanggi ko sa krimen. Sa isang iglap, pakiramdam ko'y guguho ng lahat ang pangarap kong magbago, nang tuluyan na akong ipinasok sa seldang amoy ihi, kasama ang mga taong parang komiks sa dami ng drowing sa katawan, kasama ang mga taong katulad kong pwede ng ituring na kriminal.
Magulo ang aking buhay at alam kong lalo itong gugulo sa pagkakapasok ko dito.
Bakit nangyayari ito? Paano na si Nanay? Paano na ako? Bakit ako nakakulong sa letseng kulungan na 'to?!?
Pero wala na akong magagawa. Kahit gahibla na lang ang nalalabing pag-asa sa akin ay kailangan kong lumaban. Sayang na lang ang aking pagiging BARAKO kung agad akong susuko. Sayang na lang ang pagiging astig ko sa lugar namin kung magmumukmok at iiyak ako sa kulungang ito. Ang pag-aalala ko kay Nanay ang siyang bumubuhay sa aking pag-asang magbago.
Isa ako sa pinakabata sa mga preso. Mabilis kong nakapalagayang loob ang iba pang kasama kong preso. Naging utusan nila ako. Maraming medyo mabait pero mas marami ang tarantado. Sa loob ng dalawang araw lang lahat ng pagpupursigi kong magbago ay unti-unting naglalaho para akong isang kuting na inilagay sa kulungan ng matatapang na mga tigre, tulad nila bumangis na rin ako; para akong ALUPIHAN na nilalaro ng mga batang hamog sa lansangan at ako naman'y pinaglalaruan ng malupit na tadhanang naghahamon.
"Patay na ang Nanay mo!"
Bungad na balita ng aking dalaw na si Walter.
Sa balitang iyon tuluyan na ring namatay ang lahat ng natitira kong pag-asang magbago at magpakatino, para itong buhawi na winawasiwas at tumatangay ng buhay. Kay Walter ko rin nalaman na si Milo ang sumaksak sa estudyanteng napatay; dahil sa malaking pagkakahawig namin at dalas na kami'y magkasama napagkamalan ng isang saksi na ako ang nakasaksak sa estudyante. Sa muling pagkakataon, muli akong lumuha, muli kong naramdaman ang pakiramdam na nawalan ng isang magulang at sa pagkakataong ito'y mas masakit, mas malupit ang hinatid nito sa akin. Pakiwari ko'y isang humahangos na delubyo ang may pagnanais na guhuin ang aking pagkatao; sa loob ng isang taon lang ay parehong namatay ang magulang ko.
Sinong matapang ang hindi dudupok sa mabangis na unos na ito ng buhay? Sinong manhid ang hindi masusugatan sa malakas na bigwas ng patalim na ito ng pagsubok?
Wala na ring saysay para sa akin ang lahat ng sinabi sa akin ni Walter. Nakakulong na ako. Nais kong dalawin si Nanay kahit man lang sa huling pagkakataon pero mukhang malabo ito; pakwenselo na lang sa akin na naging mabuting kapitbahay si Nanay at alam kong maisasaayos ang kanyang libing sa tulong ng ilang kaibigan. Gustuhin ko man ng pansamantalang kalayaan ay wala akong kakayahang magpiyansa. Gustuhin ko mang kumuha ng matinong abogado ay wala akong pambayad para dito. Itinuring ko na ring kaibigan ang lahat ng aking kakosa sa likod ng bakal na rehas. Handa na akong harapin kung anuman ang kahihinatnan ng kasong ito. Pangangatawanan ko na kung ano ang bansag sa akin ng mga tao.
* * *
2013.
Halos dalawampu't tatlong taon ang lumipas. Sa tagal kong nakapiit hindi ko na kilala ang tunay na mundo, hindi ko na kilala ang tunay kong sarili. Pinatapang ako ng bilangguan ngunit dinuduwag naman ng hamon ng buhay, pinatapang ng panahon ngunit takot sa multo ng madilim na kahapon, pinatapang ng karanasan ngunit iniiyakan ang malungkot na nakaraan.
Barong-barong ang akin ngayong kanlungan at kulungan.
Barong-barong na mas malaki pang di-hamak ang bahay ng mabangis at matakaw na aso.
Kanlungang sa tuwing bumubuhos ang ulan ay sumasabay ding pumatak ang luha na katulad ko rin ay nangungulila; nilulunod ang aking tuyot na isip at kamalayan.
Kulungang sa tuwing may araw ay tumatagos ang init sa loob ng barong; sinusunog at nilalapnos ang aking luoy na balat at pagkatao.
Gamit ang isang gaserang mas malamlam pa ang liwanag sa lumang LAMPARA; hinahanap ko ang aking nalalabing pag-asa, hinahapuhap ang nawawalang pangarap. Wala akong kakayahan na bumalik sa nakaraan pero kung mabibigyan ng pagkakataon; iiwasan ko ang bisyo at labis na barkada, pag-aaralan ko ang iba't ibang aralin sa eskwelahan, magbabasa ako ng iba't ibang libro at pilit ko itong uunawain, pagyayamanin ang kaisipan, magsisikap at bubuo ng pangarap, magsusulat at aalamin ang sagot sa bawat katanungan, pag-aaralan ang kasaysayan ng Pilipinas at ng mundo. Muli kong dadamputin ang pluma at mga kwaderno at gagawing maganda ang kasaysayan ng buhay ko.
Laya na ako ngunit pakiramdam ko'y nakakulong ako sa nakalipas, nakapiit sa bilangguang walang rehas, nakagapos kahit walang posas.
